Δείγμα σχεδιαγραμμάτων για το μάθημα "Πρωταγόρας Πλάτωνος" - Γ΄Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση.

Πρωταγόρας Ενότητα 1

1.       Ευβουλία = η αυτοκριτική, ο αυτοέλεγχος που οδηγεί σε αυτογνωσία και υπευθυνότητα. Είναι στοιχείο που διαθέτει ο άνδρας τόσο στην  ιδιωτικό τόσο και στον δημόσιο βίο. Με λίγα λόγια αν ένας άνδρας μπορεί να διοικήσει σωστά τον οίκο του μπορεί να κάνει το ίδιο και στο χώρο της πολιτικής (δημόσιος βίος).

2.       Ο Πρωταγόρας βρίσκει μία άμεση σχέση στις λέξεις: οίκος c κόμηcπόλη.

3.       Ο σοφιστής Πρωταγόρας προσπαθεί να μιλήσει για πολιτική αρετή, την οποία την συνδέει με την φράση « ανδρός αρετή» δηλαδή το συλλογικό ενδιαφέρον. Παρόλα αυτά δεν δίνει τον ορισμό της και σε όλο το κείμενο απλά αναλύει τον όρο «πολιτική τέχνη».

4.       Άνδρες αγαθοί = σώφρονες πολίτες, μαθαίνουν την « ανδρός αρετή»

5.       Σωκρατική ειρωνεία = «τέχνη κατέχεις», «αν βέβαια την κατέχεις πραγματικά», «τέχνημα»(α) επινόηση, τέχνη β) πανουργία, απάτη. Εντέλει η εκμάθηση της  πολιτικής αρετής είναι κάτι καλό ή κακό ;

[Ἦ καλόν, ἦν δ’ ἐγώ, τέχνημα ἄρα κέκτησαι, εἴπερ κέκτησαι].

ü  Ανάλυση επιχειρημάτων Σωκράτη: (Η Πολιτική Αρετή δεν διδάσκεται)

·           Η συμπεριφορά των Αθηναίων όταν συζητούν στην εκκλησία του δήμου τεχνικά ή γενικότερα πολιτικά θέματα. Οι Αθηναίοι  είναι σοφοί, γιατί σε θέματα τεχνικής γνώσης εμπιστεύονται μόνο τους ειδήμονες. Αλλά σε θέματα πολιτικής ή διοίκησης εκφράζουν ελεύθερα όλοι την γνώμη τους χωρίς να κατέχουν ιδιαίτερες γνώσεις. Άρα η πολιτική αρετή δεν διδάσκεται, άρα όλοι εκφράζουν ελεύθερα την γνώμη τους.

·          Η αδυναμία των μεγάλων πολιτικών αντρών να διδάξουν την πολιτική αρετή.Με το δεύτερο όμως επιχείρημά του καταρρίπτει το πρώτο. Αυτό συμβαίνει γιατί γνωστοί πολιτικοί της εποχής αδυνατούσαν να μεταφέρουν την ιδιότητα αυτή στα παιδιά τους, όπως πχ ο Περικλής  μόρφωσε τα παιδιά του αλλά δεν μπόρεσε να τα στρέψει προς την πολιτική. Άρα η πολιτική αρετή δεν διδάσκεται !

NΗ αντίφαση γίνεται κατανοητή από την στιγμή που ο Σωκράτης ήταν φιλόσοφος και ήθελε να ελέγξει την γνώση του σοφιστή Πρωταγόρα. Ο Σωκράτης υποστήριζε ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Όμως ήθελε να δημιουργήσει αντίφαση, για αν μπερδέψει τον Πρωταγόρα.

ü  Τα παραπάνω επιχειρήματα είναι εμπειρικά, δηλαδή στηρίζονται στην παρατήρηση και μόνο.

ü  Στο κείμενο επικρατεί η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη, δηλαδή ποιο είναι το αντικείμενο διδασκαλίας του Πρωταγόρα.

1.       Ο Πρωταγόρας απαντά ότι διδάσκει την πολιτική τέχνη.

2.       Ο Σωκράτης ανταπαντά λέγοντας ότι σύμφωνα με τη γνώμη του ο Πρωταγόρας διδάσκει την πολιτική αρετή. Στόχος είναι να εισαχθεί στο διάλογο η έννοια της αρετής και αν αυτή είναι διδακτή ή έμφυτη στον άνθρωπο.

3.       Ο Σωκράτης γίνεται αρνητικός ομιλητής.

4.       Ο Πρωταγόρας που απάντησε ήδη θετικά (ότι διδάσκει την πολιτική τέχνη) και δεχόμενος τη σκόπιμη παρανόηση του Σωκράτη δέχεται ότι μπορεί να διδάξει την πολιτική αρετή

5.       Ο Σωκράτης πιστεύει στο διδακτό της αρετής. Ο Σωκράτης υποστηρίζει εξάλλου ότι η γνώση οδηγεί τον άνθρωπο στην πραγματική ευδαιμονία και οδηγεί τις πράξεις του στο καλό και το δίκαιο. Όταν δε συμβαίνει αυτό, τότε η αιτία είναι η άγνοια («οὐδείς ἑκών κακός»).

6.       [Οι ενστάσεις που θα μπορούσε να προβάλει ο Σωκράτης αφορούν το περιεχόμενο της γνώσης και τον τρόπο που αυτή γίνεται κτήμα των ανθρώπων, όχι τη θέση ότι η γνώση κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο, δίκαιο, καλό].

Ο διάλογος μπορεί να αρχίσει – Ο Πρωταγόρας πρέπει να προσπαθήσει να αποδείξει ότι η αρετή διδάσκεται.

ü  Αρετή = στην αρχαιότητα σήμαινε την πιο καλή κατάσταση του κάθε πράγματος (μιλούσαν για αρετή του ματιού, αρετή του ίππου κτλ.)

ü  Πολιτική αρετή = η άρτια διαμόρφωση του ανθρώπινου τύπου πολίτη, με σωστά και σύμμετρες αναπτυγμένες ικανότητες που ταιριάζουν σ’ ένα ελεύθερο και υπεύθυνο πρόσωπο.

                                                      Ενότητα 2^η

1.       Ην γαρ ποτέ ο χρόνος…= έναρξη του μύθου. Προσδιορισμός χρόνου και  της δημιουργίας των Θεών συνάμα  και του ζωικού βασιλείου.  Ο παραπάνω μύθος είναι κατασκεύασμα του Πρωταγόρα. Αναφέρεται στην ύπαρξη Θεών, άρα κυμαίνεται  στα όρια της ελληνικής μυθολογίας που ασχολήθηκε μόνο με την Θεογονία και όχι με την Κοσμογονία. Υπάρχει προσέγγιση θεοκεντρική μιας και ασχολείται με την γέννηση των Θεών κι όχι των ανθρώπων σε αντίθεση με την Θεογονία.

2.       Ο Πρωταγόρας είναι αγνωστικιστής δηλαδή δεν πιστεύει σε θεούς  και διατηρεί επιφυλακτικότητα σε μεταφυσικά φαινόμενα . άλλωστε κι ο ίδιος δηλώνει «για τους θεούς δε γνωρίζω ούτε ποιοι είναι ούτε αν δεν υπάρχουν. Γιατί πολλά είναι αυτά που εμποδίζουν αυτή τη γνώση και η ζωή του ανθρώπου είναι μικρή».

3.       Υπάρχει αλληγορική διήγηση  δηλαδή το νόημα του κειμένου είναι ότι Ο Δίας, κατά τον Πρωταγόρα, είναι η νομοτέλεια που διέπει τη φύση, και ο Λόγος. Οι άλλοι θεοί που εμφανίζονται (μεταξύ των οποίων και ο Επιμηθέας και ο Προμηθέας) είναι τα όργανα που διέπουν αυτή τη νομοτέλεια της φύσης, τα όργανα που υλοποιούν τη νομοτέλεια της φύσης.

4.       «Ειμαρμένης  χρόνος» = τα ανθρώπινα γένη δημιουργήθηκαν από τους θεούς κατά θεϊκή βούληση όταν το έφτασε ο απαιτούμενος, προκαθορισμένος  χρόνος από την μοίρα. Αρχικά υπήρχαν μόνο οι Θεοί. Η λέξη «ειμαρμένη» χρησιμοποιείται δύο φορές στην ενότητα 2 και 3.  Είναι μυθικό στοιχείο που καθορίζει την εξέλιξη, αναφέρεται στο πέρασμα από εποχή σε εποχή, από τη μία μορφή ζωής σε μία άλλη. Το πέρασμα σε άλλο στάδιο γίνεται κάτω από την πίεση της ανάγκης για επιβίωση ή καλυτέρευση της ζωής.

5.       «γης ένδον»

Η αντίληψη της Μητέρας Γης, στη μήτρα της οποίας γονιμοποιούνται και δημιουργούνται νέοι οργανισμοί.

·         Από τη γη προέρχονται όλα τα αγαθά για την επιβίωση του ανθρώπου.

·         Η θεοποιημένη γη είναι η πρώτη θηλυκή οντότητα από την οποία κατάγεται το γένος των θεών.

·         Η θεά Γη είναι μητέρα των θεών, των ανθρώπων και κάθε ζωντανού πλάσματος.

Η αναφορά μπορεί να συνδεθεί με μια αντίληψη αυτοχθονισμού= κάποιες φυλές ξεφύτρωσαν από τη γη, στην οποίοι και έζησαν και συνεχίζουν να ζούνε. Αυτή η αντίληψη δημιουργούσε ένα αίσθημα μιας προνομιακής σχέσης με τον τόπο όπου αυτοί ζούσαν και ζούνε και στήριζε τη θεωρία της ευγενικής καταγωγής.

Οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι μόνοι αυτοί από όλους τους Έλληνες ήταν αυτόχθονες που συνεχίζουν να ζουν στον ίδιο τόπο, όπου και πρωτοεμφανίστηκαν (φύτρωσαν) στη γη, σε αντίθεση με τους Λάκωνες (πολιτικούς και ιδεολογικούς τους αντίπαλους), οι οποίοι ήρθαν «σχετικά» πρόσφατα στη Λακωνία, με την κάθοδο των Δωριέων.

Αυτή η θεωρία ενισχύει την πολιτική των Αθηναίων που βλέπουν τους εαυτούς τους ως αρχηγούς και ηγεμόνες των υπολοίπων Ελλήνων. Σε ένα «συμβολικό» επίπεδο προπαγανδίζει την «ανώτερη» θέση τους, η οποία πρέπει να αναγνωριστεί από τους υπόλοιπους συμμάχους τους.

6.       Τι  κοσμολογικές αντιλήψεις έχει ο Πρωταγόρας ;

·         Παρμενίδης =Χώμα + φωτιά:  θνητά όντα.

 Ο Πρωταγόρας προσθέτει και ό,τι άλλο μπορεί να αναμιχθεί με αυτά. Μας θυμίζει τη θεωρία του Εμπεδοκλή.

·         Εμπεδοκλής: φωτιά, χώμα, νερό (ύδωρ) και αέρας (αήρ, αιθήρ).

7.       Προμηθέας και Επιμηθέας

Ήταν Τιτάνες, πατέρας τους ήτα ο Ιαπετός και μητέρα τους η Ωκεανίδα Κλυμένη.

8.       Ο Προμηθέας= < πρό + μητις: αυτός που σκέφτεται πριν ενεργήσει, ο προνοητικός.

·         Είναι ευεργέτης της ανθρωπότητας. Κλέβει από το Δία τη φωτιά, που αποτελεί τη βάση του τεχνικού πολιτισμού μαζί με την «έντεχνο σοφία», δηλαδή τις τεχνικές γνώσεις και τη δίνει στους ανθρώπους.

·         Σύμφωνα με άλλους μύθους ο Προμηθέας πρόσφερε στην ανθρωπότητα τη γραφή, την ανάγνωση, την αριθμητική, δάμασε τον ταύρο, έζεψε το άλογο στην άμαξα, κατασκεύασε το πλοίο, έδωσε στους ανθρώπους φάρμακα και θεραπείες.

·         Για την κλοπή της φωτιάς τιμωρείται από το Δία. Με εντολή του τελευταίου καρφώνεται στον Καύκασο, μέχρι που τον ελευθέρωσε ο Ηρακλής. Αργότερα γίνεται δεκτός από το Δία στον Όλυμπο.

·         Ο Αισχύλος έγραψε μια τριλογία (Προμηθεύς πυρφόρος, Προμηθεύς δεσμώτης, Προμηθεύς λυόμενος).

9.       Ο Επιμηθέας = < επί + μήδος: αυτός που σκέφτεται εκ των υστέρων, επιπόλαιος.

·         Ο Δίας τιμωρώντας τον Προμηθέα θέλησε να τιμωρήσει και το ανθρώπινο γένος. Έδωσε εντολή στον Ήφαιστο να πλάσει μια γυναίκα, την Πανδώρα [πᾶν + δῶρο], στην οποία κανένας άντρας δεν μπορούσε να αντισταθεί. Οι θεοί έδωσαν στην Πανδώρα και ένα κουτί που περιείχε όλα τα βάσανα του κόσμου και ο Δίας της έδωσε εντολή να μην το ανοίξει ποτέ. Ο Επιμηθέας παρά τη συμβουλή του αδελφού του παντρεύεται την Πανδώρα. Η Πανδώρα, η οποία αγνοούσε το περιεχόμενο του κουτιού, αλλά είχε λάβει την εντολή να μην το ανοίξει ποτέ, από περιέργεια το ανοίγει, αψηφώντας την προειδοποίηση του Δία. Τα κακά ξεχύνονται στον κόσμο, αλλά προλαβαίνει να το κλείσει και να αφήσει μέσα στο κουτί μόνο την ελπίδα.

10.   Ο νόμος της αναπλήρωσης Η σύγχρονη οικολογία κάνει λόγο για το νόμο της αναπλήρωσης. Σύμφωνα με αυτόν στη φύση μια αδυναμία αναπληρώνεται από μια άλλη ικανότητα.